Ηράκλειο: Ο Πέτρος Μηλιαράκης θυμάται τον αξέχαστο Μανώλα

του Πέτρου Μηλιαράκη*

Με πραγματική συγκίνηση, εξαιτίας της παρέμβασης του κυρίου Κουναλάκη, διάβασα τα όσα αναφέρονται στο  έγκυρο portal , e-mesara.gr , σχετικά με το γνωστό μας Μανώλα.

Ο Μανώλας ήταν γνωστός άχθοφόρος  που λειτούργησε εντός των τειχών του Ηρακλείου. Ήταν η εποχή της δεκαετίας του 50-60,  όπου το επάγγελμα του αχθοφόρου, του μεροκαματιάρη «σκλάβου» για την διακίνηση αγαθών και προϊόντων άμεσης ανάγκης, ήταν από τα καθιερωμένα σε μεγάλη έκταση.

Ένας απ’ αυτούς τους  μεροκαματιάριδες «σκλάβους» ήταν και ο Μανώλας.

Ποιός  όμως ήταν αυτός ο άνθρωπος;

Ο Μανώλας είχε τα παρακάτω χαρίσματα άγνωστα στον πολύ κόσμο. 

1)  Ήταν βασικός αιμοδότης. 

Πολλά άτομα της κοινωνίας του Ηρακλείου σώθηκαν με την προσφορά του αίματος του, που το έδινε αφειδώς και σε τακτά χρονικά διαστήματα, παρά το ό,τι το επάγγελμα του απαιτούσε αυξημένες φυσικές δυνάμεις!

2) Ήταν, για την εποχή, καλά αμοιβόμενος.

Σωματικά ήταν  θηριώδης και μπορούσε να μεταφέρει πολύ πιο πολλά προϊόντα από άλλους, και λόγω της εργατικότητας του είχε καλό μεροκάματο. Το μεροκάματο όμως το αξιοποιούσε με κάποιους τρόπους ασυνήθεις  για σήμερα.

Παράδειγμα : ο Μανώλας γνώριζε «συγκεκριμένα άτομα»  στη Βίγλα (στα τότε παραπήγματα)  όπου κατοικούσε, και κατά κανόνα στήριζε άνεργους, και κοπέλες πολύ φτωχές για τους οποίες (κατά κοινή μαρτυρία) ουδέποτε σκέφτηκε πονηρά!

Το περίσσευμα λοιπόν της ημέρας το αξιοποιούσε αγοράζοντας έτοιμα τρόφιμα από γνωστά «στέκια» του  Ηρακλείου και κάθε βράδυ τα μετέφερε,εκεί που εκείνος ήξερε.

Επίσης ο Μανώλας  στο τότε ευρισκόμενο φαρμακείο ,του αείμνηστου Χαλκιαδάκη, επί της οδού Έβανς ,αγόραζε φάρμακα τα οποία έδινε εκεί που γνώριζε.

3)  Κάθε πρωί που ξεκινούσε τη δουλειά του ο Μανώλας, έκανε το σταυρό του

και πολλές φορές, ανάλογα με το δρομολόγιο, άναβε  κεράκι σε μη κεντρικές Εκκλησίες,  όπως τον Άγιο Ματθαίο,τον Άγιο Δημήτριο και την Αγία Παρασκευή. Όταν δε τον ρωτούσαν, γιατί δεν πηγαίνει και στον ´Αγιο Μηνά, απαντούσε ότι εκεί πηγαίνει πολύς κόσμος και δεν θέλω να με βλέπουν.

Ωστόσο ο πατέρας μου γνώριζε ότι αποφεύγει τον Άγιο Μηνά γιατί όταν μπαίνει μέσα δεν είναι πολύ καθαρά τα ρούχα του και ο Άγιος Μηνάς είναι Μητρόπολη!..

4)  Ο Μανώλας όμως είχε και  κάποιες άλλες «ιδιαιτερότητες» , που τον έκαναν πολύ λαοφιλή ,ειδικότερα στα μικρά παιδιά. 

4α) Η μία  ιδιαιτερότητα του  αφορούσε στο ότι συχνά πήγαινε κινηματογράφο σε έργα απλά ελληνικά της εποχής, τα κατά συνθήκη λεγόμενα  «κοινωνικά» και πάντα κατάλληλα! Ως γνωστόν η μαθητιώσα νεολαία  της εποχής δεν επιτρεπόταν να πηγαίνει στο σινεμά. Η περίοδος όμως των διακοπών ήταν ιδεώδης για σινεμά, οπότε με την ακαθόριστη στις τοπικές κοινωνίες επικοινωνία «όποιος πιτσιρικάς» γνώριζε οτι ο Μανώλας  κατευθύνεται στο «τάδε σινεμά» γινόταν συναγερμός!

Οι πιτσιρικάδες έκοβαν εισιτήριο για να παρακολουθήσουν όχι το έργο ,αλλά το Μανώλα,τον οποίο και περιστοίχιζαν. Ο Μανώλας είχε τη συνήθεια να παρεμβαίνει στις συνομιλίες!

Δηλαδή σχολίαζε και αντιδρούσε στο έργο! Και έτσι τα παιδιά διασκέδαζαν  με τις αντιδράσεις του Μανώλα! Χαρακτηριστική περίπτωση  ήταν όταν ο υποδυόμενος το ρόλο του ηθοποιός (κατά κανόνα πλούσιος) επιδίωκε να ξελογιάσει μια  (κατά κανόνα φτωχή) κοπέλα, σε γνώση του ότι την ξελογιάζει χωρίς να την αγαπά, τότε αλίμονο στην σχετική προβολή! ο Μανώλας  διαμαρτυρόταν έντονα και η νεολαία  του συμπαραστεκόταν!.. Απίθανες παραστάσεις του παλιού  καλού καιρού,  ανεπανάληπτες  για σήμερα.

4β) Η άλλη ιδιαιτερότητα του Μανώλα ήταν ότι κάθε καλοκαίρι, ένα μήνα περίπου ,τον διέθετε σε διακοπές άγνωστου προορισμού. Ταξίδευε με τα πλοία της τότε γραμμής με  το «Κανάρης» ή με το  «Καραϊσκάκης» . Αναφέρομαι στα παλιά καράβια της εποχής, πριν έρθουν στη ζωή μας τα ferry boats .

Κάποια από τα παιδιά είχαν πρόσβαση στην ημερομηνία επιστροφής του Μανώλα, οπότε στο Ηράκλειο γινόταν το εξής αξιοθαύμαστο: Περίπου στις 6 το πρωί ικανή σε πλήθος νεολαία ήταν  ακροβολισμένη στην προβλήτα για να υποδεχτεί τον Μανώλα, οπότε ο Μανώλας έβγαινε πλάι στον πλοίαρχο  (!) που έδινε εντολές για να πλευρίσει το καράβι, και ο Μανώλας χαιρετούσε τους πιτσιρικάδες που τον χειροκροτούσαν!..Ανεπανάληπτες στιγμές!

• και μια προσωπική μαρτυρία

Θέλω να κλείσω το μνημόσυνο μου αυτό και την αναφορά μου Μανώλα με την εξής περίπτωση:

Ο πατέρας μου ,γνωστός δικηγόρος του Ηρακλείου, χειριζόταν μια υπόθεση κάποιου εμπόρου ο οποίος είχε πτωχεύσει. Ο Μανώλας σύμφωνα με μαρτυρία του πατέρα μου, είχε πάρει αρκετά «αγώγια» από τον έμπορο αυτό και  είχε κερδίσει αρκετά χρήματα.

Όταν ο Μανώλας πληροφορήθηκε  ότι ο πατέρας μου χειριζόταν την υπόθεση του, αφορούσε έξωση από το σπίτι του, ζήτησε αυτός να πληρώσει τα ενοίκια του «κυρ Λευτέρη», αλλά με δόσεις.

Ο πατέρας μου  αιφνιδιασμένος και συγκινημένος  από την προσφορά του Μανώλα, του είπε «ας το κάνουμε μαζί μισά-μισά». Επουδενί όμως προσχωρούσε ο Μανώλας σε αυτό.

Όταν κάλεσαν  τον ιδιοκτήτη, εάν θυμάμαι καλά το όνομα του (επίθετο) ήταν Παχιαδάκης, να του δώσουν τα χρήματα για να αποτραπεί η έξωση και ο πατέρας μου του είπε ότι τα πρώτα χρήματα ήταν του Μανώλα, ο Παχιαδάκης τόσο πολύ συγκινήθηκε που παραιτήθηκε από την διαδικασία της έξωσης και άφησε τον «κυρ Λευτέρη» χωρίς καταβολή μισθωμάτων περίπου ένα χρόνο ακόμη, μέχρι που ανάσανε ο άνθρωπος . Αυτός ήταν ο Μανώλας!

Γνωρίζω και άλλα περιστατικά αλλά δε χωράνε  στο παρόν περίγραμμα.

Εκείνο  όμως που με θλίβει βαθύτατα είναι ότι τέτοιες προσωπικότητες, ο Δήμος Ηρακλείου,  όφειλε να μην αφήσει να πεθάνουν  στο περιθώριο, στην επαιτεία-στην διακονιά!  Ο Μανώλας ήταν από τους μικρούς-μεγάλους ανθρώπους που μας δίδαξαν ότι η παιδεία και το αντικείμενο εργασίας, το «τι» περιβαλλόμεθα ως άνθρωποι,  δεν μετράνε μπρος στην αξία της καρδιάς!..Στα αισθήματα του ανθρώπου!..

Δεν είναι η εξαιρετική απήχηση που είχε η αναφορά μου στον «ιστορικό Μανώλα» της πόλης του Ηρακλείου, που με υποχρεώνει να ολοκληρώσω την παρουσία αυτής της ιδιαίτερης προσωπικότητας μιας «άλλης εποχής», αλλά το καθήκον μου να συμπληρώσω με το παρόν κείμενο μου παν ό,τι γνωρίζω σχετικώς με τον Μανώλα.

Εκτιμώ δε πως η απήχηση που είχε η προηγούμενη αναφορά μου στο Μανώλα,  οφείλεται και μόνο στο ότι καταγράφεται μια προσωπικότητα που σπανίζει στις ημέρες μας. Αυτό ευαισθητοποιεί κάθε άνθρωπο.

           Δίδοντας τις αναγκαίες εξηγήσεις

Η πρώτη αφορά στο ότι υποχρεώνομαι να επανέλθω για το Μανώλα, καθώς στο προηγούμενο κείμενο μου ,στην κατακλείδα του, προϊδεάζω για «μέρος»  της ιστορικής αναφοράς στο Μανώλα, λόγω του περιορισμένου χώρου που έχει ένα τέτοιο κείμενο-«περίγραμμα».

Η δεύτερη αφορά στο ότι περιήλθαν σε γνώση μου και κάποια άλλα στοιχεία τα οποία θα πρέπει, για την ολοκλήρωση της παρουσίας της «προσωπικότητας Μανώλα» να τεθούν υπ´όψιν. Και:

Η τρίτη αφορά στις τύψεις που είχα όταν ,προ καιρού σε κάποια άλλη δημοσίευση έλαβα γνώση του εξής περιστατικού:

Ο Μανώλας ήταν στο τελευταίο περίπου στάδιο της ζωής του, εξαντλημένος, πένης και επαίτης. Κάποιο παιδί όπως τον είδε στα χάλια του θέλησε να τον ειρωνευθεί. Το πρόλαβε όμως ο πατέρας του λέγοντας του: όταν έκανες την εγχείρηση σώθηκες με το αίμα αυτού του ανθρώπου! (Όπως ήδη αναφέρθηκε στο προηγούμενο κείμενο μου, ο Μανώλας ήταν συστηματικός αιμοδότης).

Τότε, με αφορμή το προαναφερόμενο περιστατικό, μου δόθηκε το πρώτο «ερέθισμα» να γράψω «κάτι» για το Μανώλα. Όμως ο φόρτος της εργασίας μου κι άλλες ασχολίες μου, δεν μου το επέτρεψαν. Έτσι, ο λόγος που ασχολήθηκα με το Μανώλα ήταν το τελευταίο «ερέθισμα» που μου έδωσε η αναφορά του κυρίου Κουναλάκη, όπως αυτή δημοσιεύτηκε στο έγκυρο e-mesara. 

Στο δημοσίευμα αυτό γινόταν η εξής αναφορά:

Ένα μικρό κοριτσάκι που επαιτούσε, απευθύνθηκε στο Μανώλα για να του δώσει ό,τι προαιρείται. Ο Μανώλας στα τελευταία στάδια της ζωής του, καταβεβλημένος  και επαίτης, χωρίς δεύτερη σκέψη έβαλε στη χούφτα του όσα χρήματα είχε περισυλλέξει και τα έδωσε στο κοριτσάκι λέγοντάς του:  «πάρτα και εγώ διακονιάρης είμαι»!

Πάντα ο ίδιος, ο Μανώλας!

Με το παρόν κείμενο , κατά το  μέρος που με φορά, ολοκληρώνω την καταγραφή της «ιστορικής φυσιογνωμίας του Μανώλα», και αναφέρομαι στα ζητήματα που αφορούν :

α) στην εργασία του,

β) στη σχέση του με τα δικαστήρια,

γ) στα ταξίδια των διακοπών του  

και δ) τέλος, στη γνωστή παρουσία του στους τοπικούς κινηματογράφους.                                                   

Ο Μανώλας ως εργαζόμενος

Αξιόλογα στοιχεία γύρω από το Μανώλα, μου έδωσε ο εξάδερφος μου Τάκης Μηλιαράκης. Σύμφωνα με τα όσα πολύ καλά γνωρίζει ο Τάκης Μηλιαράκης για το Μανώλα, το αρχικό επάγγελμα του ήταν παλαιστής! Το επάγγελμα όμως αυτό είχε περιέλθει σε παρακμή και δεν προέκυπτε εισόδημα. Έτσι ο Μανώλας άλλαξε επάγγελμα.

Για όσους βεβαίως δεν γνώριζαν το Μανώλα,πράγματι ήταν θηριώδης. Σύμφωνα δε με προσωπική σε μένα μαρτυρία, του λόγιου και εξαίρετου επιστήμονα Ιατρού-Ψυχιάτρου Μανώλη Πασπαράκη, όταν έβλεπε μικρό παιδί το Μανώλα στην αγορά, έτσι όπως ήταν εύσωμος, τον φοβόταν. Δεν άργησε όμως να καταλάβει ότι αυτός ο εύσωμος άνδρας, είχε καρδιά μικρού παιδιού» !

Ο καλοκάγαθος λοιπόν, αλλά θηριώδης Μανώλας αναγκάστηκε να γίνει αχθοφόρος, ήτοι,κατά το κοινώς λεγόμενο, χαμάλης. Προφανώς ο Μανώλας υπηρέτησε το δόγμα, και το τίμησε, πως: καμιά τίμια δουλειά δεν είναι ντροπή!

Ο εξάδερφος μου Τάκης Μηλιαράκης μου γνωστοποίησε ότι το καρότσι του Μανώλα δεν ήταν δικό του! Το είχε ενοικιάσει! Ιδιοκτήτης  του καροτσιού του ήταν ο Γιάννης Σμυρλής, που ήταν υπάλληλος της «Οινοποϊείας Μηλιαράκη – Μίνως».

Υπ´όψιν δε ότι ο Γιάννης Σμυρλής ήταν ο ιδιοκτήτης-εκμισθωτής όλων των καροτσιών της εποχής, τα οποία μίσθωναν οι τότε αχθοφόροι. Παράλληλως ήταν και εργαζόμενος στην «οινοποιεία Μηλιαράκη». Ο Μανώλας λοιπόν, κάθε μήνα κατέβαλε το μίσθωμα του στον Γιάννη Σμυρλή , στο κατάστημα της «οινοποιείας Μηλιαράκη»  επί της οδού Γιαννιτσών, οπότε μέσω αυτής της επικοινωνίας ο εξάδερφος μου έχει πολλά στοιχεία γύρω από το βίο και την πολιτεία του Μανώλα, τα οποία όμως δεν μπορούν να μεταφερθούν όλα στο παρόν περίγραμμα. Αξίζει όμως να αναφερθεί ένα περιστατικό το οποίο  έχει ως  εξής:

Στο Μανώλα δόθηκε παραγγελία να μεταβεί στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο της Χρυσούλας Μπουρλώτου για να παραλάβει «κάτι». Ωστόσο το αντικείμενο που θα έπρεπε να μεταφέρει ο Μανώλας δεν μπορούσε να γίνει «μέσω καροτσιού». Έτσι επέστρεψε ο Μανώλας χωρίς να έχει φορτώσει.

Ο εντολέας της παραγγελίας προθυμοποιήθηκε αμέσως να του καταβάλει την σχετική αμοιβή. Ο Μανώλας όμως ήταν ανένδοτος: «δεν έκανα αγώι, λεφτά δεν παίρνω»! Έτσι εκτιμούσε την εργασία του ο ανεπανάληπτος Μανώλας.

Η σχέση του Μανώλα με τα Δικαστήρια

Εκ των όσων γνωρίζω, ο Μανώλας  ουδεμία σχέση είχε ποτέ με τα Δικαστήρια. Δεν είχε ποτέ εμπλακεί σε κάποια αντιδικία. Ήταν μοναχικός άνθρωπος και εστερείτο οποιασδήποτε κοινωνικής εξωστρεφούς συμπεριφοράς, εκτός από  τις πράξεις  αγαθοεργίας που επιτελούσε σε ανέργους,φτωχούς και ανήμπορους.

Ωστόσο, κάποτε είχε «εμπλακεί» σε μία υπόθεση, όπου ο εισαγγελέας τον είχε  κλητεύσει μάρτυρα. Ο Μανώλας λοιπόν, στο παράπηγμα όπου διέμενε, είχε κάνει το πρωινό του μπάνιο, με τις γνωστές (τότε) πρωτόγονες μεθόδους και συνθήκες, είχε φορέσει τα καλά του και προσήλθε  στο Δικαστήριο.

Ωστόσο, είχε ξεκαθαρίσει ότι με κανένα τρόπο, δεν μπαίνει στην Αίθουσα «άμα δε κάμει το σασμό»! 

Ο Μανώλας «ακύρωσε» τη δική, καθόσον επέβαλε στους δύο αντιδίκους να δώσουν τα χέρια! Δεν λέμε ονόματα, γιατί αυτοί οι δύο αντίδικοι αργότερα έγινα συνέταιροι! Ο πατέρας μου ,παλαιός δικηγόρος του Ηρακλείου ,ήταν εκείνος που έφτιαξε το καταστατικό της εταιρείας. Η αφήγηση είναι αυθεντική.

   Οι  θερινές διακοπές του Μανώλα και: η θέση του για την «Αμερικάνικη Βάση»

Στο προηγούμενο κείμενο μου αναφερόμουν ότι ο Μανώλας πράγματι ένα μήνα το καλοκαίρι αφιέρωνε σε διακοπές ,σε «άγνωστο  προορισμό». Αναφέρθηκα δε  στον «άγνωστο προορισμό» αυτών των ταξιδιών, διότι δεν είχα την παραμικρή πληροφορία σε σχέση με το «που» πήγαινε ο Μανώλας. Και πάλι όμως ο Τάκης Μηλιαράκης, λόγω των συνεχών επισκέψεων του Μανώλα στην οδό Γιαννιτσών για να καταβάλει το μίσθωμα του στον Σμυρλή, γνωρίζει ότι ο Μανώλας τα καλοκαίρια μετέβαινε συστηματικά και πάντοτε στο εξωτερικό! Μου μεταφέρει δε ακριβώς τα εξής:

«Ερχόταν κάθε μήνα- στην οδό Γιαννιτσών- να πληρώσει το νοίκι και τον φώναζε ο πατέρας μου και καθόταν και συζητούσαν και μέσα στα άλλα του έλεγε που πήγαινε στις διακοπές που έκανε κάθε χρόνο.

Ντυνότανε με τα καλά του και ταξίδευε κάθε χρόνο σε άλλο μέρος. Κάποια φορά που είχε πάει  στο Λονδίνο του είπε : «Κύριε Νίκο σέρ με ανέβαζαν σέρ με κατέβαζαν, να έβλεπες υποκλίσεις!». 

Συνεπώς τα καλοκαίρια ο Μανώλας γινόταν «κοσμοπολίτης ταξιδευτής» !..

Έτσι εξηγούνται  και τα «εκάστοτε σπαστά αγγλικά του», που τα επιφύλασσε, όπως έλεγε, για τους «Αμερικανούς της Βάσης»…για τους οποίους έλεγε :«ίντα ζυγώνουν  αυτοί επαέ»!  (Για τους αγνοούντες τα κρητικά σημαίνει: «τι θέλουν αυτοί και  βρίσκονται εδώ»).

                                 Ο Μανώλας στους τοπικούς κινηματογράφος

Ένα από τα κατεξοχήν χαρακτηριστικά του Μανώλα, ήταν η σχέση του με την  ψυχαγωγία που αφορούσε αποκλειστικώς στους κινηματογράφους της εποχής. Ο Μανώλας δεν σύχναζε  σε νυχτερινά κέντρα, σε ταβέρνες ή σε υποβαθμισμένα «στέκια».

Ο Μανώλας προτιμούσε τα έργα της εποχής, του γνωστού τότε ελληνικού κινηματογράφου, καθώς και όταν μπήκαν στην τότε κουλτούρα τα «γουέστερν» ,τα προτιμούσε έναντι άλλων ξενόφερτων προβολών.

Ο Μανώλας αφού έκανε το μπάνιο του κι άλλαζε τα ρούχα του,μετέβαινε στους κινηματογράφους του Ηρακλείου.

Όπως δε ήδη έχει καταγραφεί και στο προηγούμενο κείμενο μου, ο Μανώλας παρενέβαινε στις  στιχομυθίες-διαλόγους ασκώντας κριτική σε ό,τι λεγόταν και ήταν υπερασπιστής του δίκαιου απέναντι στο άδικο, του φτωχού απέναντι στον πλούσιο, του καλού χαρακτήρα απέναντι στον υποκριτή!

 Αλίμονο δε στον/στην ηθοποιό που υποδυόταν ένα χαρακτήρα που αποδοκίμαζε ο Μανώλας! Ο λόγος του Μανώλα  ήταν καταγγελτικός ,χωρίς όμως να χρησιμοποιεί υβριστικές ή αθυρόστομες εκφράσεις! Ήταν από τη φύση του ευγενής!

Τέλος σε γουέστερν της εποχής, ο Μανώλας είχε συμπαθήσει πολύ τον πρωταγωνιστή, και όταν σε «κάποια φάση» του έργου , κάποιος πήγαινε να τον χτυπήσει πισώπλατα , ο Μανώλας πετάχτηκε και με την στεντόρεια φωνή του φώναξε : «πρόσεξε τον από πίσω» (!) και ο πρωταγωνιστής αυτομάτως αντέδρασε (!)οπότε αντιλαμβάνεται κανείς «τι» (!)  επακολούθησε στην αίθουσα του κινηματογράφου!

 Σκηνές ανεπανάληπτες που τις οφείλουμε στον μικρό – μεγάλο αυτό άνθρωπο, μιας παλιάς εποχής!

Αν το παράδειγμα  και το ήθος του Μανώλα ως απλοϊκού και χωρίς επιτήδευση ανθρώπου μας προβληματίσει,τότε μπορεί να ελπίζουμε σε μια κοινωνία, μιας άλλης ποιότητας, στην κοινωνία της ανθρωπιάς!

Χριστός  Ανέστη! 

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).

Πηγή: e-mesara