Άνοιξε το Τριώδιο – Τι είναι και τι περιλαμβάνει;

Οι περισσότεροι νομίζουν ότι το άνοιγμα του Τριωδίου είναι το ξεκίνημα του καρναβαλιού. Τριώδιο όμως ονομάζεται το Λειτουργικό Βιβλίο της Εκκλησίας

μας το οποίο περιλαμβάνει τους Ύμνους των Κυριακών από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο πριν την Τελετή της Αναστάσεως.
Οι περισσότεροι νομίζουν ότι η αρχή του Τριωδίου είναι το ξεκίνημα του καρναβαλιού. Τριώδιο όμως ονομάζεται το Λειτουργικό Βιβλίο της Εκκλησίας μας το οποίο περιλαμβάνει τους Ύμνους των Κυριακών από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο πριν την Τελετή της Αναστάσεως.
Ονομάζεται έτσι διότι οι περισσότεροι Κανόνες του Όρθρου (πρωινή Ακολουθία), περιέχουν τρεις Ωδές, την 8η και την 9η πάντοτε, και διαδοχικά μία από τις πέντε πρώτες – ενώ συνήθως περιέχουν εννέα Ωδές.

Το Τριώδιο τοποθετείται στα Αναλόγια των Ναών κατά τον Εσπερινό του Σαββάτου της Κυριακής του Τελώνου και του Φαρισαίου, αφού πρώτα ο Πρωτοψάλτης το παραλάβει από την Εικόνα του Χριστού και το ασπασθεί. Εξ ου και η φράση “άνοιξε το Τριώδιο, κλείνει, δε, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.

Άνοιξε το Τριώδιο – Τι είναι και τι περιλαμβάνει; Η περίοδος του Τριωδίου διαιρείται σε τρεις μικρότερες:

από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου,
από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Σάββατο Του Λαζάρου, και
από την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ μέχρι το Μεγάλο Σάββατο πριν την Ανάσταση.
Παλαιότερα συμπεριλαμβανόταν και η περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων, αργότερα όμως οι ιερές ακολουθίες της περιόδου αυτής περιελήφθησαν σε ιδιαίτερο λειτουργικό βιβλίο, το «Πεντηκοστάριο».

Άνοιξε το Τριώδιο – Τι είναι και τι περιλαμβάνειΓια τη διαμόρφωση του Τριωδίου όπως το έχει στη χρήση της σήμερα η Εκκλησία μας, έπαιξαν ρόλο όλες οι Χριστιανικές γενεές από τον 5ο μέχρι τον 15ο αιώνα. Το πρώτο έντυπο του Τριωδίου στα ελληνικά εξεδόθη το 1522 στη Βενετία. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από τις ασματικές ακολουθίες των εορτών του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (Β’ Κυριακή των Νηστειών), του Οσίου Ιωάννου της Κλίμακος (Δ’ Κυριακή των Νηστειών), κ.ά. Αποδεικνύεται επίσης από την εισαγωγή του επιτάφιου θρήνου – των εγκωμίων δηλαδή που ψάλλονται στον Επιτάφιο – και από την εισαγωγή των συναξαρίων του Νικηφόρου Καλλίστου του Ξανθόπουλου. Στη διαμόρφωση των ασματικού κύκλου του Τριωδίου, συνέβαλαν επίσης και διάσημοι υμνογράφοι και μελωδοί της Εκκλησίας μας, όπως ο Ρωμανός ο Μελωδός και ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Το Τριώδιο, περισσότερο από όλα τα εκκλησιαστικά βιβλία που περιέχουν ιερές ακολουθίες, οδηγεί τις ψυχές των πιστών τέκνων της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην περισυλλογή και στην κατάνυξη. Για τον λόγο αυτό ονομάζεται και κατανυκτικό τριώδιο. Με τον κύκλο των εορτών του τριωδίου ανανεώνονται τα βιώματα της νηστείας, της εγκράτειας, της μετάνοιας, και της χαρμολύπης.

Οι Κυριακές του Τριωδίου είναι οι εξής:
1. Τελώνου και Φαρισαίου
2. Ασώτου
3. Απόκρεω
4. Τυροφάγου

Η πρώτη Κυριακή, του Τελώνη και του Φαρισαίου, προτρέπει τους Χριστιανούς να είναι ταπεινοί, όπως ο Τελώνης, και όχι υπερήφανοι όπως ο Φαρισαίος.

Η πρώτη εβδομάδα, που τελειώνει την Κυριακή του Ασώτου, λέγεται και Προφωνή ή Προφωνέσιμη, επειδή παλιά προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν, ότι άρχιζαν οι αποκριές. Η εβδομάδα αυτή λέγεται και αμόλυτη ή απόλυτη, επειδή τότε οι ψυχές των πεθαμένων βγαίνουν στον Πάνω Κόσμο.

Η δεύτερη Κυριακή, του Ασώτου, διδάσκει την αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχωρέσεως.

Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή ή της Κρεοφάγου ή Ολόκριγια, επειδή έτρωγαν κρέας και δεν νήστευαν Τετάρτη και Παρασκευή.

Το Σάββατο πριν από την τρίτη Κυριακή, ονομάζεται Ψυχοσάββατο ή Σάββατο των Ψυχών. Καθιερώθηκε από την Εκκλησία ως ημέρα που προσευχόμαστε και προσφέρουμε κόλλυβα για όλους αυτούς που για διάφορους λόγους δεν μνημονεύονται σε μνημόσυνα, όπως είναι άνθρωποι που δεν τους απέμειναν συγγενείς ώστε να τους κάνουν μνημόσυνο. Παρ’ όλο που κάθε Σάββατο του έτους είναι αφιερωμένο από την Εκκλησία μας στους κεκοιμημένους, το συγκεκριμένο Σάββατο έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς ακολουθεί η Κυριακή της Απόκρεω, η οποία αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και έτσι παρακαλούμε τον Θεό από την προηγουμένη να τους αναπαύσει.

Η τρίτη Κυριακή, της Απόκρεω, ονομάστηκε έτσι γιατί ήταν η τελευταία μέρα της κρεοφαγίας (από+κρέας).

Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα.

Η τέταρτη Κυριακή, της Τυροφάγου, αναφέρεται στην εξορία των πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο. Έτσι, το Ευαγγέλιο της ημέρας παροτρύνει τους πιστούς να νηστεύουν χωρίς να το επιδεικνύουν, να συγχωρούν όσους τους έχουν βλάψει και να διάγουν βίο ενάρετο και ελεήμονα.

Από τη Δευτέρα, μια εβδομάδα πριν την Καθαρή Δευτέρα, άρχιζε η αποχή από το κρέας και επιβαλλόταν η χρήση τυριού και γαλακτερών σαν ενδιάμεση άσκηση μεταξύ κρεοφαγίας και νηστείας.

Ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, με την οποία ξεκινά η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Περίοδος νηστείας, προσευχής, περισυλλογής, κατά την οποία οι πιστοί προετοιμάζονται για την μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου. Ονομάζεται Τεσσαρακοστή γιατί μιμείται την σαρανταήμερη νηστεία που έκανε ο Χριστός, ενώ λέγεται και Μεγάλη για να υπάρχει σαφής διαχωρισμός από τη νηστεία των Χριστουγέννων.

Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου είναι αφιερωμένη στη διδακτική παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, την οποία ο Κύριος διηγήθηκε προκειμένου να διδάξει την αρετή της ταπεινώσεως και να στηλιτεύσει την έπαρση. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, με τρόπο λιτό αλλά σαφέστατο, διέσωσε την παραβολή αυτή ως εξής: «Είπε δε και προς τινάς τους πεποιθότας εφ᾿ εαυτοίς ότι εισί δίκαιοι, και εξουθενούντας τους λοιπούς, την παραβολήν ταύτην· άνθρωποι δύο ανέβησαν εις το ιερόν προσεύξασθαι, ο εις Φαρισαίος και ο έτερος τελώνης. ο Φαρισαίος σταθείς προς εαυτόν ταύτα προσηύχετο· ο Θεός, ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, η και ως ούτος ο τελώνης· νηστεύω δις του σαββάτου, αποδεκατώ πάντα όσα κτώμαι. Καί ο τελώνης μακρόθεν εστώς ουκ ήθελεν ουδέ τους οφθαλμούς εις τον ουρανόν επάραι, αλλ᾿ έτυπτεν εις το στήθος αυτού λέγων· ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ. Λέγω υμίν, κατέβη ούτος δεδικαιωμένος εις τον οίκον αυτού η γαρ εκείνος· ότι πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται». (Λουκ.18,10-14).

Η τάξη των Φαρισαίων εκπροσωπούσε την υποκρισία και την εγωιστική αυτάρκεια και έπαρση. Τα μέλη της, απόλυτα αποκομμένα από την υπόλοιπη ιουδαϊκή κοινωνία, αποτελούσαν λαθεμένα το μέτρο σύγκρισης της ευσέβειας και της ηθικής για τους Ιουδαίους. Αντίθετα οι Τελώνες ήταν η προσωποποίηση της αδικίας και της αμαρτωλότητας. Ως φοροεισπράκτορες των κατακτητών Ρωμαίων, διέπρατταν αδικίες, κλοπές, εκβιασμούς, τοκογλυφίες και άλλες ειδεχθείς ανομίες, και γι’ αυτό τους μισούσε δικαιολογημένα ο λαός. Δύο αντίθετοι τύποι της κοινωνίας, οι οποίοι εκπροσωπούσαν τις δύο αυτές τάξεις, ανέβηκαν στον ναό να προσευχηθούν. Ο πρώτος, ο νομιζόμενος ευσεβής, έχοντας την αυτάρκεια της δήθεν ευσέβειάς του ως δεδομένη, στάθηκε με έπαρση μπροστά στο Θεό και άρχισε να απαριθμεί τις αρετές του, οι οποίες ήταν πραγματικές. Τις εξέθετε προκλητικότατα εις τρόπον ώστε απαιτούσε από το Θεό να τον επιβραβεύσει γι’ αυτές. Για να εξαναγκάσει το Θεό έκανε και αήθη σύγκρισή του με άλλους ανθρώπους και ιδιαίτερα με τον συμπροσευχόμενό του τελώνη. Αντίθετα, ο όντως αμαρτωλός, τελώνης, συναισθάνεται τη δεινή του κατάσταση και με συντριβή και ταπείνωση ζητεί το έλεος του Θεού. Αυτή η μετάνοιά του τον δικαιώνει μπροστά στο Θεό. Γίνεται δεκτή η προσευχή του, σε αντίθεση με τον υποκριτή Φαρισαίο, ο οποίος όχι μόνο δεν έγινε δεκτή η προσευχή του, αλλά σώρευσε στον εαυτό του περισσότερο κρίμα, εξαιτίας της εγωπάθειάς του.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν να είναι αφιερωμένη η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου στη διδακτική αυτή παραβολή του Κυρίου για να συνειδητοποιήσουν οι πιστοί πως η υπερηφάνεια είναι η αγιάτρευτη ρίζα του κακού στον άνθρωπο η οποία τον κρατά μακριά από την αγιαστική χάρη του Θεού, και πως η ταπείνωση είναι το σωτήριο αντίδοτο της καταστροφικής πορείας που οδηγεί τον άνθρωπο η εγωπάθεια.
Κοντάκιον
Ήχος γ’. Η Παρθένος σήμερον.
Στεναγμούς προσοίσωμεν, τελωνικούς τω Κυρίω, και αυτώ προσπέσωμεν, αμαρτωλοί ως Δεσπότη· θέλει γαρ την σωτηρίαν πάντων ανθρώπων, άφεσιν παρέχει πάσι μετανοούσι· δι’ ημάς γαρ εσαρκώθη Θεός υπάρχων Πατρί συνάναρχος.

Έτερον Κοντάκιον
Ήχος δ’.
Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν, και Τελώνου μάθωμεν, το ταπεινόν εν στεναγμοίς, προς τον Σωτήρα κραυγάζοντες· Ίλαθι μόνε ημίν ευδιάλλακτε.

Κάθισμα
Ήχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε.
Ταπείνωσις ύψωσε, κατησχυμμένον κακοίς, Τελώνην στυγνάσαντα, και το, Ιλάσθητι, τω Κτίστη βοήσαντα· έπαρσις δε καθείλεν, από δικαιοσύνης, δείλαιον Φαρισαίον, μεγαλορρημονούντα· ζηλώσωμεν διό τα καλά, κακών απεχόμενοι.

Ο Οίκος
Εαυτούς αδελφοί άπαντες ταπεινώσωμεν, στεναγμοίς και οδυρμοίς τύψωμεν την συνείδησιν, ίνα εν τη κρίσει τότε τη αιωνία, εκεί οφθώμεν πιστοί ανεύθυνοι, τυχόντες αφέσεως· εκεί γαρ εστιν όντως η άνεσις, ην ιδείν ημάς νυν ικετεύσωμεν, εκεί οδύνη απέδρα λύπη και οι εκ βάθους στεναγμοί, εν τη Εδέμ τη θαυμαστή, ης ο Χριστός δημιουργός, Θεός υπάρχων Πατρί συνάναρχος.

πηγές: ekklisiaonline.gr, dogma.gr