Πώς μπορεί το Δίκαιο να υπερασπιστεί το περιβάλλον σε μια εποχή ριζικών αλλαγών; Η κλιματική μετάβαση απαιτεί νέες νομικές στρατηγικές και δυναμικά εργαλεία, όπως οι κλιματικές αγωγές, η αναγνώριση της φύσης ως υποκειμένου δικαίου, και η ενίσχυση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη για όλους.
Ιωσηφίνα Σαριδάκη
Attorney at Law | LLM Penal Law & Crimonology DUTH | Data Protection Officer | Scientific Associate EnvHealth Life Long learning UOA | Adult Education Teacher at Hellenic Police
Στη νέα αυτή πραγματικότητα, η νομική υπεράσπιση δεν αφορά μόνο την αποκατάσταση ζημιών — αλλά τη διασφάλιση του ίδιου του μέλλοντος της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί την κρισιμότερη πρόκληση του 21ου αιώνα, μετασχηματίζοντας τις οικονομίες, τις κοινωνίες και, αναπόφευκτα, το ίδιο το νομικό σύστημα. Η ανάγκη για μετάβαση σε ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης — η λεγόμενη κλιματική μετάβαση — δημιουργεί νέες απαιτήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, οι οποίες ξεπερνούν τα παραδοσιακά εργαλεία και έννοιες του δικαίου.
Στη νέα αυτή εποχή, η νομική υπεράσπιση του περιβάλλοντος καλείται να απαντήσει σε σύνθετα ερωτήματα: Πώς μπορεί το Δίκαιο να προστατεύσει αποτελεσματικά τη φύση σε ένα περιβάλλον διαρκούς αλλαγής; Ποιες νέες μορφές δικαστικής προστασίας αναδύονται; Ποιος είναι ο ρόλος του ατόμου και της κοινωνίας των πολιτών στην προώθηση περιβαλλοντικών δικαιωμάτων;
Το υπάρχον νομικό πλαίσιο — από τη Διεθνή Συμφωνία του Παρισιού έως τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο και τη σχετική ελληνική νομοθεσία — θέτει σαφείς στόχους για τη μείωση των εκπομπών και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Παρ’ όλα αυτά, συχνά χαρακτηρίζεται από ελλείψεις δεσμευτικότητας και περιορισμένη εφαρμογή, γεγονός που εντείνει την ανάγκη για νέες στρατηγικές νομικής δράσης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αναδύεται ένα δυναμικό πεδίο κλιματικών αγωγών (climate litigation), όπου πολίτες, κοινότητες και μη κυβερνητικές οργανώσεις προσφεύγουν στα δικαστήρια ζητώντας την τήρηση ή ακόμη και την ενίσχυση των περιβαλλοντικών υποχρεώσεων των κρατών και των ιδιωτικών φορέων. Παράλληλα, προωθείται διεθνώς η αναγνώριση της φύσης ως νομικού προσώπου με δικά της δικαιώματα, μια καινοτόμος προσέγγιση που διευρύνει το πεδίο της νομικής προστασίας πέρα από την ανθρώπινη διάσταση.
Η νομική υπεράσπιση του περιβάλλοντος στην εποχή της κλιματικής μετάβασης δεν περιορίζεται πλέον στην κλασική έννοια της αποκατάστασης ζημίας. Αναζητά νέες, προληπτικές και διαρθρωτικές λύσεις, ενσωματώνοντας τη βιωσιμότητα, την πρόληψη και την ισότητα των γενεών ως θεμελιώδεις αρχές. Σε αυτό το πλαίσιο, κεντρική θέση καταλαμβάνει η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η διαφάνεια και η ενεργή συμμετοχή των πολιτών, όπως κατοχυρώνονται και από διεθνείς συνθήκες όπως η Σύμβαση του Άαρχους.
Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρούμε διεθνώς:
Την ανάπτυξη κλιματικών αγωγών από πολίτες, οργανώσεις και ακόμη και κράτη.
Τη διεύρυνση της ευθύνης κρατικών και ιδιωτικών φορέων για τις επιπτώσεις της αδράνειας ή της βλάβης του περιβάλλοντος.
Την αναζήτηση νέων μορφών δικαιοσύνης, όπως η περιβαλλοντική και η κλιματική δικαιοσύνη.
Την αναγνώριση της οικοκτονίας ως ποινικό αδίκημα.
