Θάνατοι στην Αθήνα λόγω καύσωνα και κλιματικής αλλαγής: «Το περιθώριο δράσης στενεύει», προειδοποιούν οι ειδικοί

Έρευνα του Imperial σε 12 Ευρωπαϊκές πόλεις βρίσκει υπερβάλλουσα θνησιμότητα – τι σχολιάζει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ανδρέας Φλουρής.

Ρεπορτάζ

Γιάννης Ορέστης Παπαδημητρίου

Δήμητρα Τριανταφύλλου

Τον τριπλασιασμό της αναμενόμενης θνησιμότητας πανευρωπαϊκά, αλλά και τον θάνατο 175 ανθρώπων στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του πρόσφατου πολυήμερου καύσωνα, 96 εκ των οποίων από αιτίες σχετικές με την κλιματική αλλαγή, εντοπίζει έρευνα του βρετανικού πανεπιστημίου Imperial.

Η έρευνα, που αποτελεί όπως λένε οι συγγραφείς την πρώτη απόπειρα άμεσης εκτίμησης της θνησιμότητας που επιφέρει κάποιο ισχυρό θερμικό φαινόμενο, επικεντρώθηκε σε 12 μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης που εκπροσωπούν διαφορετικές γεωγραφικές ζώνες και στις οποίες οι αρχές εξέδωσαν προειδοποιητικές ανακοινώσεις για την ασφάλεια και την υγεία των πολιτών: το Λονδίνο, το Παρίσι, η Φρανκφούρτη, η Βουδαπέστη, το Ζάγκρεμπ, η Αθήνα, η Ρώμη, το Μιλάνο, το Σάσαρι, η Βαρκελώνη, η Μαδρίτη και η Λισαβόνα.

Ο θερμικός θόλος, υποβοηθούμενος από ρεύματα θερμού αέρα από τη Βόρεια Αφρική στα ανατολικά της ηπείρου, διήρκεσε από τις 23 Ιουνίου ως τις 2 Ιουλίου και κάλυψε με διαφορετική ένταση το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης.

Η θνησιμότητα που υπολογίζουν οι συγγραφείς με δείκτη εμπιστοσύνης 95% ανέρχεται περίπου στις 2305 απώλειες κατά τη διάρκειά του, 1504 εκ των οποίων μπορούν να αποδοθούν στην αυξημένη θερμοκρασία που αποδίδεται στην ανθρωπογενή δραστηριότητα. Από τις πόλεις που καλύπτει η έρευνα, το μεγαλύτερο πλήγμα σημειώνεται στο Μιλάνο όπου 317 από τους 499 θανάτους λόγω του καύσωνα αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή.

Αξιζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τις καταγραφές, η κορύφωση του καύσωνα σημειώθηκε τις τελευταίες μέρες του Ιουνίου στην Αθήνα, στην οποία μάλιστα, συγκριτικά με τις υπόλοιπες πόλεις, καταγράφεται και η υψηλότερη μέση θερμοκρασία στους 31.3 βαθμούς Κελσίου. Ανησυχία προκαλεί στους συγγραφείς και η έλευση του καύσωνα νωρίς το καλοκαίρι, πράγμα που ερμηνεύεται ως πιθανό σημάδι ότι η χρονική περίοδος επικινδυνότητας για ισχυρά θερμικά φαινόμενα ενδέχεται να έχει επεκταθεί δια παντός.

Εκτός κινδύνου, ωστόσο, φαίνεται να βρίσκεται η πόλη της Λισαβόνας, τουλάχιστον ως προς τα φετινά δείγματα, καθώς οι ενδείξεις της αυξημένης ζέστης οφείλονται εκεί και μόνο σε ένα σπάνιο φαινόμενο που δεν αναμένεται να επαναληφθεί για τα επόμενα 100 χρόνια. Για τις υπόλοιπες πόλεις που καλύπτει η μελέτη πάντως, υπολογίζεται ότι χωρίς τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες που γεννούν την κλιματική αλλαγή, η θερμοκρασία του φετινού καύσωνα θα ήταν 2-4 βαθμούς Κελσίου κάτω ανά περιοχή.

Ενώ οι συγγραφείς επιχαίρουν τα πλάνα δράσης και τις έγκαιρες προειδοποιήσεις των αρχών προς το κοινό, πλέον θεωρούν επιτακτική την ανάγκη λήψης μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή: την αύξηση του πράσινου και του νερού για την αποφυγή των φαινομένων “θερμικής νησίδας” και σημαντική βελτίωση της θερμομόνωσης στις κατοικίες. Καλούν επίσης στην υιοθέτηση μονίμων μηχανισμών υποστήριξης για τα ισχυρά φαινόμενα και χώρους προστασίας από τις υψηλές θερμοκρασίες για τους πιο ευάλωτους.

Φλουρής: «Το παράθυρο δράσης στενεύει»

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Ανδρέας Φλουρής.

Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας, ο Δρ Ανδρέας Φλουρής, Καθηγητής Φυσιολογίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAME Lab του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας εκτιμά ότι αν η ανάλυση είχε γίνει σε εθνικό επίπεδο, συμπεριλαμβάνοντας κι άλλες πόλεις και περιοχές της χώρας, ο αριθμός των θανάτων θα ήταν αυξημένος κατά πολύ.

«Ένας επιπλέον λόγος που, για την Ελλάδα, τα ευρήματα αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα είναι ότι ο πληθυσμός άνω των 65 ετών – δηλαδή η ηλικιακή ομάδα που αντιπροσωπεύει το 88% των θανάτων της συγκεκριμένης μελέτης – ξεπερνά πλέον το 23% του συνολικού πληθυσμού μας και συνεχίζει να αυξάνεται» λέει ο Δρ. Φλουρής. «Η αστικοποίηση, η έντονη αστική θερμική νησίδα της Αθήνας, καθώς και η συχνή παράλληλη εμφάνιση ‘τροπικών νυχτών’ περιορίζουν τη νυχτερινή ψύξη του αστικού ιστού, αυξάνοντας τον κίνδυνο για καρδιοαναπνευστικά επεισόδια, αφυδάτωση και νεφρική ανεπάρκεια. Επιπλέον, ο ελληνικός παραγωγικός ιστός – δηλαδή η γεωργία, ο τουρισμός και οι κατασκευές – βασίζεται σε δραστηριότητες σε ανοικτούς χώρους, όπου η έκθεση στη ζέστη είναι αναπόφευκτη.»

Ο Δρ Φλουρής αναφέρει ότι «όπως έχουν επανειλημμένως δείξει οι μελέτες μας, οι συνέπειες της θερμικής καταπόνησης δεν περιορίζονται στην αύξηση της θνησιμότητας, αλλά περιλαμβάνουν αυξημένες εισαγωγές στα νοσοκομεία, μείωση της παραγωγικότητας και απώλειες στον τουρισμό – ιδιαίτερα σε περιόδους υψηλής ζήτησης. Η χώρα διαθέτει πλέον ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Υγεία και την Κλιματική Αλλαγή, όμως τα δεδομένα δείχνουν ότι απαιτείται περαιτέρω εμβάθυνση σε ζητήματα όπως την ενίσχυση της έγκαιρης προειδοποίησης – ειδικά στις ευάλωτες γειτονιές, τον καθορισμό της εργασίας με δείκτες θερμικής καταπόνησης και όχι μόνο τη θερμοκρασία αέρα – γιατί και η υγρασία και η ηλιακή ακτινοβολία παίζουν σημαντικό ρόλο, τη δημιουργία «καταφυγίων δροσιάς» και «πράσινων διαδρομών» σε κάθε δήμο, καθώς και την κλιματικά ανθεκτική πολεοδομία, με σκίαση, ανακλαστικά υλικά και πράσινες στέγες.»

Καταλήγοντας, ο Δρ Φλουρής τονίζει πως «η μελέτη μας θυμίζει ότι η αντιμετώπιση της ρίζας του προβλήματος – η απανθρακοποίηση – είναι αναπόσπαστο μέρος της προστασίας της δημόσιας υγείας. Κάθε τόνος διοξειδίου του άνθρακα που δεν απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα «μειώνει» τους μελλοντικούς θανάτους από θερμική καταπόνηση. Η Ελλάδα, με τα πλούσια ηλιακά και αιολικά της αποθέματα, μπορεί να ηγηθεί σε μια μετάβαση που θα συνδυάζει παραγωγή καθαρής ενέργειας, οικονομική βιωσιμότητα και υγεία των πολιτών. Η ευκαιρία είναι μπροστά μας, αλλά πρέπει να βιαστούμε γιατί το παράθυρο δράσης στενεύει.»

Σημειωτέον ότι σε προηγούμενο ρεπορτάζ του in, ο Δρ. Φλουρής είχε αναφερθεί και στο κομβικό πρόβλημα της μη καταγραφής των περιστατικών θερμοπληξίας αλλά και των θανάτων που οφείλονται σε αυτήν, μέσα στα νοσοκομεία. «Ένα εγκεφαλικό που πυροδοτήθηκε από ακραία ζέστη, στην χώρα μας θα καταγραφεί ως εγκεφαλικό. Αν δεν έχουμε όμως συνολική εικόνα του προβλήματος, πως θα το λύσουμε;» είχε πει χαρακτηριστικά ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.