Σπήλι: Μια βραδιά αφιερωμένη στην ιστορία, τη μνήμη και την επιστημονική τεκμηρίωση
Με πλήθος κόσμου και ξεχωριστούς ομιλητές παρουσιάστηκε το νέο βιβλίο του Αντώνη Ε. Τσουρδαλάκη
Σε μια ιδιαίτερη βραδιά, γεμάτη συγκίνηση, επιστημονική αρτιότητα και ενεργή παρουσία του κόσμου, πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 5 Αυγούστου 2025 η παρουσίαση του νέου βιβλίου του Αντώνη Τσουρδαλάκη, με τίτλο:
«Ο Νικόλαος Φωτάκης-Καπετανάκης και οι μαρτυρίες του για τις επαναστάσεις του 1821 και του 1866».
Η εκδήλωση έλαβε χώρα στον προαύλιο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Σπηλίου, και ξεπέρασε κάθε προσδοκία σε συμμετοχή και ατμόσφαιρα. Ο κόσμος, από όλη την Κρήτη αλλά και πέρα από αυτήν, ανταποκρίθηκε αυθόρμητα, αποδεικνύοντας έμπρακτα πως η ιστορία, όταν παρουσιάζεται με σοβαρότητα και τεκμηρίωση, αγγίζει βαθιά. Η προσήλωση του κοινού καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης ανέδειξε την εσωτερική της ένταση και το πλούσιο περιεχόμενό της.
Το βιβλίο, όπως αναφέρθηκε, βασίζεται σε πρωτογενή έρευνα ετών και αναδεικνύει τη μορφή του Νικόλαου Φωτάκη-Καπετανάκη, οπλαρχηγού, δικηγόρου και αυτόπτη μάρτυρα ιστορικών γεγονότων, μέσα από άγνωστα κείμενά του, δημοσιευμένα στο περιοδικό «Εβδομάς» το 19ο αιώνα. Η έρευνα του συγγραφέα, Αντώνη Τσουρδαλάκη, αποκαλύπτει νέα τεκμήρια για τις επαναστάσεις του 1821 και του 1866, επανεξετάζει καθιερωμένες αφηγήσεις και προτείνει νέες, τεκμηριωμένες ερμηνείες γεγονότων που αφορούν τον τόπο και τη συλλογική του μνήμη.
Ο Δήμαρχος Αγίου Βασιλείου, Γιάννης Ταταράκης, άνοιξε την εκδήλωση αναγνωρίζοντας τη σημασία του έργου τόσο για την τοπική και παγκρήτια ιστοριογραφία όσο και για την πολιτισμική ταυτότητα του τόπου. Τόνισε ότι η γνώση της ιστορίας μας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά θεμέλιο για την πορεία μας στο μέλλον. Ο ίδιος αναφέρθηκε και στη μακρόχρονη, γόνιμη συνεργασία του με τον συγγραφέα, στον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης, τονίζοντας ότι η κοινή τους πορεία χαρακτηρίζεται από συνέπεια, δημιουργικότητα και πίστη στην πρόοδο του τόπου.
Ο Χάρης Παπαδάκης, ιστοριοδίφης, με σαφή επιστημονική προσέγγιση, υπογράμμισε ότι το βιβλίο αποτελεί πρότυπο τεκμηριωμένης ιστορικής μελέτης. Εξήρε την πολυετή προσήλωση του συγγραφέα στην έρευνα και τη μεθοδικότητα με την οποία κατάφερε να εντοπίσει, να αναδείξει και να τεκμηριώσει άγνωστες πτυχές της τοπικής ιστορίας.
Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στον τρόπο που ο συγγραφέας κατάφερε να φέρει στο φως πηγές ξεχασμένες επί ενάμιση αιώνα και να τις αξιοποιήσει με επιστημονική αυστηρότητα, αναδεικνύοντας τον Φωτάκη όχι μόνο ως ιστορικό μάρτυρα αλλά και ως πρόδρομο της κρητικής ιστοριογραφίας. Ανέδειξε τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας διασταυρώνει, συγκρίνει και φωτίζει στοιχεία, δίνοντας νέα διάσταση στον ρόλο του Φωτάκη αλλά και στα ίδια τα γεγονότα της εποχής.
Ο Νίκος Δερεδάκης, δάσκαλος, ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας επικεντρώθηκε στις μαρτυρίες του Φωτάκη για τη Μονή Αρκαδίου και τις μάχες του 1821 στον Καψαλέ και στον Αη Γιάννη τον Καϋμένο.
Εξήρε τη σημασία του Φωτάκη ως κρίσιμου κρίκου ανάμεσα στην προφορική παράδοση και τη γραπτή ιστορία, υπογραμμίζοντας την αξία των βιωματικών του αφηγήσεων. Τόνισε πως ο συγγραφέας αξιοποίησε το πλούσιο αυτό υλικό με συνέπεια και σεβασμό, προσφέροντας μια ενιαία εικόνα των γεγονότων που συγκλίνουν με άλλες καταγραφές και παράλληλα τις συμπληρώνουν.
Με παραστατικό λόγο παρουσίασε δραματικά αποσπάσματα και αληθινούς διαλόγους από τις πηγές, προσδίδοντας ζωντάνια και συγκίνηση στο ιστορικό υλικό. Χαρακτήρισε τον Φωτάκη «αυτόπτη μάρτυρα που έδωσε φωνή στην Ιστορία».
Ο Γιώργος Λιμαντζάκης, τουρκολόγος – ιστορικός, αναφέρθηκε στην προσωπικότητα του Νικόλαου Φωτάκη, τον οποίο χαρακτήρισε ως έναν από τους πρώτους Έλληνες που τεκμηριωμένα συνέδεσαν τη δικανική παιδεία με την ιστορική συνείδηση. Στάθηκε ιδιαίτερα στη σύνθεση των χαρακτηριστικών του Φωτάκη: μαχητής, νομικός, συγγραφέας, με πολιτική και ηθική συγκρότηση.
Επεσήμανε ότι ο Φωτάκης υπήρξε πρωτοπόρος, όχι μόνο λόγω της δράσης του, αλλά κυρίως επειδή κατέγραψε ο ίδιος τα γεγονότα της εποχής του με ακρίβεια, καθιστώντας τα προσιτά σε μεταγενέστερους ερευνητές. Ο ομιλητής εξήρε τη συμβολή του συγγραφέα Αντώνη Τσουρδαλάκη, στην ανάδειξη αυτής της παραγνωρισμένης φυσιογνωμίας και αναφέρθηκε με σεβασμό στη μεταξύ τους συνεργασία κατά τη μεταγραφή και φιλολογική αποκατάσταση των πηγών.
Υπογράμμισε τον ζήλο, την ακρίβεια και την επιμονή του, ιδίως στο δύσκολο έργο της αποκρυπτογράφησης χειρόγραφων και της επαναφοράς τους στη δημόσια ιστορική σφαίρα, αναγνωρίζοντας ότι χωρίς την προσωπική του αφοσίωση πολλά από αυτά τα τεκμήρια θα παρέμεναν στην αφάνεια.
Ο Γιώργος Βεργαδής, συγγραφέας, ανέλυσε τη Μάχη των Μελάμπων, την οποία το βιβλίο τεκμηριώνει με ακρίβεια και ανατρέπει την καθιερωμένη χρονολόγηση. Τόνισε ότι η μάχη αυτή, που μεταφερόταν επί γενεές μόνο ως προφορική μνήμη, αποκτά πλέον την επιστημονική της κατοχύρωση και καθίσταται σημείο αναφοράς για την ιστοριογραφία των κρητικών επαναστάσεων.
Όπως χαρακτηριστικά είπε, «οι Μέλαμπες μέσα από αυτό το βιβλίο βγαίνουν από τη σκιά και παίρνουν τη θέση που τους αξίζει στην ιστορική συνείδηση της Κρήτης». Τόνισε πως η έρευνα του συγγραφέα, με βάση αρχειακό υλικό και ιστορική ανάλυση, ανέδειξε τη μάχη ως μια από τις σπουδαιότερες της Κρήτης, ξεπερνώντας την τοπική αφήγηση.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Αντώνης Τσουρδαλάκης είναι φυσικός, κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων στις Επιστήμες της Αγωγής και στις Στρατηγικές Διαχείριση Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων. Είναι υποψήφιος διδάκτορας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με ερευνητικό αντικείμενο το φαινόμενο των Φυσικών Καταστροφών στο Νότιο Ρέθυμνο. Διευθυντής του Εσπερινού ΕΠΑ.Λ. Σπηλίου, Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και Υπεύθυνος Παιδείας Αγίου Βασιλείου, υπηρετεί την εκπαίδευση και την αυτοδιοίκηση με συνέπεια και όραμα.
Στην παρέμβασή του ο συγγραφέας Αντώνης Τσουρδαλάκης, κλείνοντας την εκδήλωση, μεταξύ άλλων ανέφερε ότι:
Η ιστορική του έρευνα ξεκίνησε από την ανάγκη να αποκαταστήσει τη μνήμη της Μάχης των Μελάμπων, και εξελίχθηκε σε μια πλήρη ιστοριογραφική μελέτη που ανασυγκροτεί γεγονότα, φωτίζει λησμονημένες πηγές και θέτει υπό νέα θεώρηση καθιερωμένες ερμηνείες. Όπως τόνισε και ο ίδιος στην ομιλία του:
«Η ιστορία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Ερμηνεύεται, επανεξετάζεται και, όταν απαιτείται, αναθεωρείται».
Αναφέρθηκε σε κάποια από τα κορυφαία ευρήματα της έρευνάς του, όπως: η αναθεώρηση της χρονολόγησης της μάχης των Μελάμπων, από το 1822 στο 1829, στην τεκμηρίωση ότι οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες, δεν συμμετείχαν στην Μάχη των Μελάμπων, όπως θεωρούσαμε μέχρι και σήμερα, εντούτοις αποκεφαλίστηκαν για την πίστη τους και άλλες αγωνιστικές τους δράσεις.
Παρουσίασε επίσης την επιβεβαίωση, από τα κείμενα του Φωτάκη, της σύλληψης του Ντελή Μουσταφά στον Καψαλέ και όχι στο Βαθειακό Αμαρίου όπως ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης αναφέρει, παραθέτοντας ισχυρή τεκμηρίωση. Μίλησε για τις συγκινήσεις της έρευνας, για τις στιγμές που ένιωσε, όταν εντόπισε και διάβασε για πρώτη φορά τα κείμενα του Φωτάκη: σαν να «άνοιξε η πόρτα του χρόνου» και να βρέθηκε 200 χρόνια πίσω. Επίσης για τις δυσκολίες διαχείρισης των νέων πληροφοριών που έδινε η έρευνα όταν αυτές ερχόταν σε σύγκρουση με τις μέχρι τώρα αντιλήψεις.
Τέλος ευχαρίστησε θερμά, τον Δήμαρχο Γιάννη Ταταράκη και το Δημοτικό Συμβούλιο Αγίου Βασιλείου, τους συνεργάτες του στο Δήμο και την τοπική κοινωνία για την έμπρακτη στήριξή τους, υπογραμμίζοντας ότι η ιστορική μνήμη δεν είναι παρελθόν, αλλά κληρονομιά και ευθύνη για το μέλλον.
Η βραδιά έκλεισε με έντονη συγκίνηση και βαθύ αίσθημα δικαίωσης για την προσπάθεια, αλλά και για την ουσία: η ιστορική μνήμη του τόπου δεν είναι παρελθόν. Είναι κληρονομιά, ευθύνη και κινητήρια δύναμη για το μέλλον.
Την εκδήλωση συντόνισε με απόλυτη επιτυχία ο κ. Νίκος Καλλιτσουνάκης Γενικός Γραμματέας του Δήμου Αγίου Βασιλείου.
Το βιβλίο διανεμήθηκε δωρεάν στους παρευρισκόμενους.
