29 Μαϊου 1453: Μελέτης Μελετόπουλος και Γιάννης Καργάκος στο Newsbomb για την Άλωση της Πόλης και την θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 δεν υπήρξε απλώς το τέλος μιας αυτοκρατορίας, αλλά ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που σφράγισε την πορεία του ελληνισμού και διαμόρφωσε την ευρωπαϊκή ιστορία.
Η πτώση της Βασιλεύουσας, της Ρωμανίας, όπως την αποκαλούσαν οι κάτοικοί της, σηματοδότησε το πέρασμα από την ελευθερία στη δουλεία, αλλά και την απαρχή ενός αδούλωτου πνεύματος αντίστασης που κράτησε ζωντανή την ελληνική ταυτότητα.
Μέσα από την ηρωική θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και τη διαχρονική κληρονομιά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Άλωση παραμένει ένα σύμβολο αγώνα και επιβίωσης.
To Newsbomb.gr συνομιλεί με τον Μελέτη Μελετόπουλο Δρ. Φιλοσοφίας (Ε.Κ.Π.Α) και Δρ. Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών (του Παν/μίου της Γενεύης), Λυκειάρχης της Ιονίου Σχολής και με τον φιλόλογο Γιάννη Καργάκο, γιό του αείμνηστου Σαράντου Καργάκου, με σκοπό να φωτισουν τις αιτίες, τις συνέπειες και τη διαχρονική σημασία αυτού του γεγονότος, προσφέροντας δύο συμπληρωματικές οπτικές: η μία επικεντρώνεται στις πολιτικές αποτυχίες και την αντίσταση, η άλλη στην πολιτιστική συνέχεια και το πνεύμα του ελληνισμού.
Ο Μελέτης Μελετόπουλος αναλύει την Άλωση μέσα από το πρίσμα των μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων αιτιών, εστιάζοντας στις αποτυχίες της πολιτικής των Παλαιολόγων και την κρίσιμη απόφαση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου να αντισταθεί, διασώζοντας την ελληνική ταυτότητα.
Η οπτική του τονίζει το ιστορικό δίδαγμα: η υποταγή ή ο κατευνασμός δεν οδηγούν στην επιβίωση, αλλά στην αφομοίωση. Από την άλλη, ο Γιάννης Καργάκος προσεγγίζει την Άλωση ως μια πτώση που δεν ξέπεσε, αλλά γέννησε μια νέα ιστορική φάση, με τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά να ενσαρκώνει το αδούλωτο πνεύμα που ενέπνευσε από τους Κλέφτες μέχρι το «ΟΧΙ» του 1940.
Ενώ ο Μελετόπουλος επικρίνει την κοντόφθαλμη πολιτική της Δύσης και την εσωτερική διχόνοια, ο Καργάκος αναδεικνύει την πολιτιστική κληρονομιά του Βυζαντίου, από τον δικέφαλο αετό μέχρι τον Ακάθιστο Ύμνο, που συνεχίζει να ζει.
Και οι δύο συγκλίνουν στη σημασία της θυσίας του Κωνσταντίνου, που όχι μόνο απέτρεψε την αφομοίωση, αλλά έθεσε τα θεμέλια για την αναγέννηση του ελληνισμού.
Μελέτης Μελετόπουλος: Ούτε η υποταγή, ούτε ο κατευνασμός έσωσε την Πόλη
Ο Μελέτης Μελετόπουλος Δρ. Φιλοσοφίας (Ε.Κ.Π.Α) και Δρ. Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών (του Παν/μίου της Γενεύης), Λυκειάρχης της Ιονίου Σχολής
Ρωτήσαμε τον Δρ.Μελέτη Μελετόπουλο για τις αιτίες της πτώσης της Πόλης, για το τι οδήγησε σε αυτή. Και η απαντησή του, κινήθηκε σαφέστατα πολύ μακρυά από τα αναμενόμενα. Συνδέοντας με έναν τρόπο, μάλλον αναπάντεχο το 1453 με το 2025 αλλά και όλο το παρελθόν του ελληνισμού.
«
Υπάρχουν οι μακροπρόθεσμοι και οι βραχυπρόθεσμοι παράγοντες. Το ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, που εμείς ονομάζουμε Βυζάντιο και οι σύγχρονοί του Ρωμανία (ο όρος από τον οποίο προέρχεται η λέξη «Ρωμιός»), αυτό το τεράστιο και πανίσχυρο κράτος, αποτέλεσε την εκχριστιανισμένη και εξελληνισμένη συνέχεια του Ρωμαϊκού κράτους. Διήρκεσε 1.100 χρόνια (330-1453). Είναι πρωτοφανές φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία. Θεωρώ ότι, κατά κάποιον τρόπο, ήταν μια πολύ μεγάλη επιτυχία η διάρκειά του μέχρι την Αναγέννηση, καθώς οι απαρχές του βρίσκονται στην αρχαιότητα.
Οι μεσοπρόθεσμοι παράγοντες αφορούν την πολιτική των Παλαιολόγων. Οι Παλαιολόγοι παρέλαβαν μια κατάσταση αποσύνθεσης, με την έννοια ότι το 1204 το Βυζάντιο κατελύθη από τους σταυροφόρους και δημιουργήθηκαν τρία ελληνικά κράτη: η Ήπειρος, η Νίκαια και η Τραπεζούντα — απομεινάρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι Παλαιολόγοι ανακατέλαβαν το 1261 την Κωνσταντινούπολη και κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα μικρό, συρρικνωμένο Βυζάντιο. Εκεί που υπήρχε κάποτε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, υπήρχαν πλέον φραγκικά δουκάτα, σλαβικά κράτη και σελτζουκικές ηγεμονίες.
Το συρρικνωμένο Βυζάντιο θα μπορούσε ίσως να επιβιώσει, αλλά η πολιτική των Παλαιολόγων είχε δύο λανθασμένους άξονες.
Η 1η Άλωση το 1204 κ ο βαθύς διχασμός μεταξύ δύσεως κ Ελληνισμού που δημιουργήθηκε – Μ.Μελετόπουλος
Οι δύο άξονες σε Ανατολή και Δύση
Ο πρώτος άξονας ήταν η προσπάθεια απόσπασης βοήθειας από τη Δύση. Αποδείχθηκε ουτοπία. Η Δύση ούτε ήθελε ούτε μπορούσε να βοηθήσει το Βυζάντιο. Υπήρχαν έντονα αντιβυζαντινά αισθήματα και ταυτόχρονα η Δύση υπέφερε από δημογραφικό μαρασμό λόγω της Μαύρης Πανώλης τον 14ο αιώνα.
Οι Παλαιολόγοι ήθελαν να δώσουν στη Δύση αυτό που ζητούσε: τη θρησκευτική υποταγή στο Βατικανό. Η ελληνική κοινωνία όμως δεν ήταν διατεθειμένη να αλλοτριώσει την ταυτότητά της. Έτσι υπήρξε σφοδρή αντίδραση από τον ελληνικό λαό. Αυτός ο άξονας της πολιτικής των Παλαιολόγων απέτυχε παταγωδώς.
Ο δεύτερος άξονας ήταν η προσπάθεια κατευνασμού των προελαυνόντων Τούρκων. Οι Οθωμανοί δημιούργησαν μια μικρή ηγεμονία στην Μικρά Ασία και άρχισαν να επεκτείνονται. Πέρασαν στη Βαλκανική το 1361 ως μισθοφόροι του Ανδρόνικου Β΄, εναντίον του εγγονού του που είχε στασιάσει.
Γεγονός που δείχνει την εμφυλιοπολεμική αυτοκαταστροφική μανία των Ελλήνων. Οι Τούρκοι πέρασαν στα Βαλκάνια, περικύκλωσαν την Κωνσταντινούπολη. Οι Βυζαντινοί προσπαθούσαν να τους εξευμενίσουν με χρήματα, κολακείες, υποκλίσεις, ατέρμονους διαλόγους. Όλα αυτά δεν απέδωσαν τίποτα.
Και οι δύο άξονες, επομένως, απέτυχαν παταγωδώς. Η συγκυρία του 1453 εμπεριείχε πολλά δυσμενή στοιχεία για το Βυζάντιο. Το κυριώτερο είναι ότι υπήρχε ένα μέρος της βυζαντινής ελίτ που είχε αποδεχτεί την τουρκοκρατία. Πίστευαν πως οι Έλληνες και οι Τούρκοι μπορούν να συμβιώσουν ειρηνικά, θα μοιραστούν τους πόρους, θα είναι συνέταιροι κλπ. Συμμετείχαν σε αυτήν την αντίληψη επιφανή πρόσωπα. Ο ίδιος ο Λουκάς Νοταράς, ο τελευταίος πρωθυπουργός της αυτοκρατορίας, συμμεριζόταν αυτήν την ελίτ. Σημειωτέον ότι σφαγιάστηκε από τους Τούρκους αμέσως μετά την Άλωση. Αυτός που δεν το αποδέχθηκε ήταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Δίχως τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο θα είχαμε αφομοιωθεί
Αν δεν υπήρχε η θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και αν αυτός είχε αποδεχθεί την ειρηνική παράδοση της εξουσίας που του πρότεινε ο Μωάμεθ, τότε το ελληνικό έθνος θα είχε αφομοιωθεί από τους Οθωμανούς. Ο λόγος που δεν αφομοιώθηκε ήταν η απάντηση του Κωνσταντίνου: Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι, οὔτ’ ἐμόν ἐστιν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». «Θα πολεμήσουμε μέχρι τέλους, διότι η Κωνσταντινούπολη δεν παραδίδεται — πέφτει».
Χάρη στη θυσία του υπάρχουμε. Και υπενθυμίζω τη φράση του Κολοκοτρώνη στον Χάμιλτον όταν αυτός του είπε ότι πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμόν και η Αγγλία να μεσιτεύση”: “ “Αὐτὸ δὲν γίνεται ποτέ, ἐλευθερία ἢ θάνατος. Ἐμεῖς, Καπετὰν Ἅμιλτον, ποτὲ συμβιβασμὸν δὲν ἐκάμαμεν μὲ τοὺς Τούρκους.
Ἄλλους ἔκοψε, ἄλλους ἐσκλάβωσε μὲ τὸ σπαθί καὶ ἄλλοι, καθὼς ἡμεῖς, ἐζούσαμεν ἐλεύθεροι ἀπὸ γενεὰ εἰς γενεά. Ὁ βασιλεὺς μας ἐσκοτώθη, καμμία συνθήκη δὲν ἔκαμε· ἡ φρουρά του εἶχε παντοτινὸν πόλεμον μὲ τοὺς Τούρκους καὶ δύο φρούρια ἦτον πάντοτε ἀνυπότακτα”. Μὲ εἶπε: “Ποία εἶναι ἡ βασιλικὴ φρουρά του, ποῖα εἶναι τὰ φρούρια;” – “Ἡ φρουρὰ τοῦ Βασιλέως μας εἶναι οἱ λεγόμενοι Κλέφται, τὰ φρούρια ἡ Μάνη καὶ τὸ Σούλι καὶ τὰ βουνά”
Το γεγονός της Άλωσης υπήρξε τεράστια ακρισία της Δύσης. Λόγω του μίσους που έτρεφε για το Βυζάντιο, άφησε τους Τούρκους να προελάσουν και, 80 χρόνια μετά, παραλίγο να καταλάβουν τη Βιέννη. Αν το είχαν πετύχει, δεν θα υπήρχε σήμερα Ευρώπη.
Η ίδια αυτή κοντόφθαλμη στάση φάνηκε και μετά, όταν το 1821 προτίμησαν μια μικρή ελεύθερη Ελλάδα. Φάνηκε και το 1922, όταν προτίμησαν να αναστηλώσουν το τουρκομογγολικής προέλευσης χαλιφάτο με τον Κεμάλ, αντί για μια Ελλάδα των δύο ηπείρων. Η Δύση σήμερα πληρώνει πολύ ακριβά εκείνη την επιλογή.
Η ιστορία δεν είναι απλώς ένας μηχανισμός αυτογνωσίας, αλλά και ένας τρόπος για να καταλαβαίνουμε το παρόν και να προβλέπουμε πού οδηγούν οι επιλογές μας. Αν η Ελλάδα σήμερα δεν είναι διατεθειμένη να υπερασπιστεί την ελευθερία και την κυριαρχία της, θα έχει την κατάληξη της Κωνσταντινούπολης.
Οι Παλαιολόγοι απέτυχαν παταγωδώς και ευτυχώς βρέθηκε ο Κωνσταντίνος για να ξεπλύνει τα λάθη τους. Δυστυχώς δεν ακολούθησαν τις συμβουλές του Πλήθωνα Γεμιστού, φιλοσόφου και πρωτοπόρου διανοουμένου της Αναγέννησης, που πέθανε στην Ιταλία διαδίδοντας Πλατωνικές ιδέες. Ο μόνος τρόπος να επιβιώσουμε, έλεγε, είναι να ξεχάσουμε την αυτοκρατορία και να δημιουργήσουμε ένα δωρικό κράτος. Ένα μοντέλο αρχαίας Σπάρτης — ή σημερινού Ισραήλ, τηρουμένων των αναλογιών. Αλλά κανείς δεν τον άκουσε.
Η πολιτιστική κληρονομιά και το πνεύμα του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά»
Η ανάλυση του Μελέτη Μελετόπουλου για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης φωτίζει τις πολιτικές αποτυχίες των Παλαιολόγων και την κρίσιμη θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, που διαφύλαξε την ελληνική ταυτότητα από την αφομοίωση, υπογραμμίζοντας τα διδάγματα για τη σύγχρονη Ελλάδα.
Η οπτική του, επικεντρωμένη στις αιτίες της πτώσης και την κοντόφθαλμη στάση της Δύσης, θέτει το πλαίσιο για μια βαθύτερη κατανόηση του γεγονότος. Συνεχίζοντας αυτή την εξερεύνηση, ο φιλόλογος Γιάννης Καργάκος προσφέρει μια συμπληρωματική ματιά, εστιάζοντας στη διαχρονική πολιτιστική κληρονομιά της Ρωμανίας και το αδούλωτο πνεύμα που γεννήθηκε από την Άλωση.
Με έμφαση στον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και τη ζωντανή παρουσία του Βυζαντίου στη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα, ο Καργάκος συνδέει την ιστορική θυσία με την πολιτιστική και πνευματική συνέχεια, αναδεικνύοντας πώς η πτώση της Πόλης δεν υπήρξε το τέλος, αλλά η απαρχή μιας νέας φάσης για τον ελληνισμό και την Ορθοδοξία.
Ο Γιάννης Καργάκος, φιλόλογος και εκπαιδευτικός στο Αρσάκειο
Ρωτήσαμε τον Γιάννη Καργάκο για το πώς η «Άλωση» στο μυαλό των περισσοτέρων Ελλήνων είναι συνδεδεμένη με την «πτώση» ενός κόσμου, μιας ταυτότητας. Πόσο μας βαραίνει ακόμη στην πολιτική και πολιτισμική μας αυτοαντίληψη;
«Σωστά», μας απάντά, «θέσατε την πτώση εντός εισαγωγικών. Διότι ό,τι «πέφτει» για ένα ανώτερο ιδανικό, μπορεί να πέφτει, αλλά δεν ξεπέφτει. Αλλιώς ούτε τις Θερμοπύλες, ούτε το Μεσολόγγι, ούτε τους ήρωες πεσόντες πιλότους μας του παρόντος θα τιμούσαμε. Άλλωστε, όπως γράφει ο Ανδρέας Κάλβος, «και αν έπεσεν ο πτερωθείς… Αφ’ υψηλά όμως έπεσε».
Στη ζωή μόνο τα σκουλήκια δεν πέφτουν. Η δεύτερη άλωση -μην ξεχνάμε και την πρώτη από τους Σταυροφόρους του πάπα- μπορεί να σήμανε την πτώση της Ρωμανίας, της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά στη συνείδηση των Ελλήνων -και άλλων λαών- το πνεύμα της Αυτοκρατορίας συνέχισε και συνεχίζει να ζει.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Αλβανία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο έχουν στη σημαία τους τον δικέφαλο αετό ο οποίος είναι και το κρατικό σύμβολο της Ρωσίας. Σε όλα τα ελληνικά μοναστήρια και τις εκκλησίες πλάι στη γαλανόλευκη κυματίζει ο δικέφαλος αετός. Τον δικέφαλο έχουν σύμβολό τους η ΑΕΚ και ο ΠΑΟΚ.
Η εντός εισαγωγικών πτώση του κόσμου και της ταυτότητας της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως είναι όντως μύθος που δεν μας βαραίνει, τουλάχιστον όσους έχουμε συνείδηση της ιστορίας και της ιστορικής μας συνέχειας. Μια συνέχεια που φαίνεται και από το ότι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, με τον ένδοξο και ηρωικό θάνατό του, έμεινε στην πολιτική και πολιτιστική αυτοαντίληψη των υποδούλων Ελλήνων ως ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς.
Αυτόν εννοεί ο Κολοκοτρώνης, όταν λέει στον Άμιλτον: «ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμία συνθήκη δεν έκαμε· η φρουρά του, οι κλέφτες, είχε παντοτινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα: η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά». Μέχρι και οι γείτονες Τούρκοι συνεχίζουν την επιτυχημένη παράδοση της Αυτοκρατορίας σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο.
Το γιατί δεν το πράττουν οι ημέτεροι πολιτικοί είναι θέμα άλλης συνέντευξης!Πολιτισμικά το Βυζάντιο υπάρχει παντού. Δεν είναι μόνο η θρησκεία μας, οι ψαλμοί και οι ύμνοι ούτε μόνο οι ναοί μας. Είναι και νεότερα κτήρια, όπως το Οφθαλμιατρείο. Ο Ακάθιστος Ύμνος ήταν -και είναι ακόμα- ο δεύτερος σχολικός εθνικός μας ύμνος.
Υπάρχει σκάφος του Πολεμικού μας Ναυτικού με το όνομα «Νικηφόρος Φωκάς». Ήθη κι έθιμα πολλά, όπως η λαμπριάτικη κουλούρα με το κόκκινο αυγό, αλλά και εδέσματα πολλά είναι βυζαντινά, όχι τουρκικά κι ας είναι σήμερα τουρκώνυμα. Τα δημοτικά μας τραγούδια, που από την αρχαιότητα διά του Βυζαντίου έφτασαν έως εμάς σήμερα και αμιγώς βυζαντινά, όπως τα ακριτικά. Ο «Νόμος Ροδίων Ναυτικός», που κωδικοποιήθηκε από τον Λέοντα Γ΄ τον Ίσαυρο, είναι σήμερα η βάση του διεθνούς δικαίου της θαλάσσας.
Το Βυζάντιο υπάρχει στη μουσική, στην αρχιτεκτονική, στη λογοτεχνία, στον χορό (π.χ. χασάπικος), στη ζωγραφική -κι όχι μόνο στην αγιογραφία-, στη γλυπτική (π.χ. τέμπλα εκκλησιών).»
Η Άλωση του 1453 συμβολίζει απλώς το τέλος του Βυζαντίου ή την απαρχή μιας νέας ιστορικής φάσης για τον ελληνισμό και την Ορθοδοξία;
«Αυτό που καθιερώθηκε το 1562 από τον Ιερώνυμο Βολφ να λέγεται Βυζάντιο οι ίδιοι οι Βυζαντινοί το χρησιμοποιούσαν μόνο προς υποδήλωση της ευρύτερης περιοχής της Κωνσταντινούπολης. Οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι. Κατά την τελευταία περίοδο, μετά την Άλωση του 1204, εμφανίζεται και ο όρος Ρωμανία που εκφράζει την απομάκρυνση από τον καθιερωμένο όρο Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που άλλωστε είχαν σφετεριστεί οι Δυτικοί, και την προσχώρηση προς τα ελληνικά πνευματικά στοιχεία. Ο ιστορικός Αύγουστος Χάιζενμπεργκ έχει δώσει έναν ευσύνοπτο ορισμό της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως: «το εκχριστιανισθέν Ρωμαϊκόν κράτος του Ελληνικού Έθνους».
Αυτά τα λέω για να απαντήσω στο ερώτημά σας: Η Άλωση του 1453 είναι απαρχή μιας νέας ιστορικής φάσης όχι μόνο για τον ελληνισμό και την Ορθοδοξία αλλά και για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Με την Άλωση του 1204 και τη Φραγκοκρατία, και περισσότερο με την Άλωση του 1453 και την Τουρκοκρατία, στοιχεία ελληνορθόδοξα διακτινώθηκαν στη Δύση βάζοντας τις βάσεις για τον φωτισμό της και την έξοδό της από τον Μεσαίωνα. Έτσι ξεκίνησε η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός.
Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός εδράζεται σε τρεις πυλώνες: τη ρωμαϊκή πολιτική παράδοση, τη χριστιανική πίστη, την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Αυτά τα πήραν από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Δυτική και Ανατολική.
Αν δεν είχε γίνει η Άλωση, που απέκοψε για τους Ευρωπαίους εμπόρους τον μεσογειακό δρόμο προς την Ινδία, θα είχαν καθυστερήσει οι Ανακαλύψεις, που -όχι τυχαία- ξεκίνησαν μόλις το 1487 με τον Βαρθολομαίο Ντιάζ που περιέπλευσε τη δυτική Αφρική κι έφτασε μέχρι το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, τον Βάσκο ντα Γκάμα που τον ξεπέρασε κι έφτασε στην Ινδία και τον Κολόμβο που ανακάλυψε την Αμερική, νομίζοντας όμως ότι έφτασε στην Ινδία.Για τον ελληνισμό και την Ορθοδοξία η Άλωση σήμανε τη μετατροπή μας από ελεύθερους σε υπόδουλους. Επειδή όμως «του Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει», τουλάχιστον του τότε Έλληνος, μόλις 10 χρόνια μετά την Άλωση έχουμε το πρώτο κατά των Τούρκων κίνημα. Μέχρι την Επανάσταση του 1821 έγιναν 11 μεγάλα προεπαναστατικά κινήματα:
1463-1464 Μιχαήλ Ράλλης (Μάνη-Πάτρα)
Κορκόδειλος Κλαδάς και Θεόδωρος Μπούας (Μάνη-Πελοπόννησος) 1480
Μακάριος κ Θεόδωρος Μελισσηνός (Ν. Πελοπόννησος) 1571
Επίσκοπος Τρίκκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος (Ιωάννινα) 1611
Ορλωφικά 1770
Δασκαλογιάννης 1770
Λάμπρος Κατσώνης 1778
Σούλι 1789
Σούλι 1792
Σούλι 1800-1803
Γιάννης Σταθάς & Νικοτσάρας 1807-1812
Η σημαία του καταγόμενου από τη Χειμάρρα της Βορείου Ηπείρου, Κορκόδειλου Κλαδά, έφερε τον δικέφαλο!
Από αυτά καταλαβαίνουμε πως οι Έλληνες δεν περιμέναμε ούτε τη Γαλλική Επανάσταση, ούτε τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό για να ξεσηκωθούμε. Άλλωστε οι ραγιάδες δεν είχαν μάθει εν τω μεταξύ γαλλικά!Κι άλλη μια λεπτομέρεια: Η τουρκοκρατία έκανε τον Έλληνα ραγιά. Και η αντίδραση προς τον ραγιαδισμό τον έκανε Έλληνα.
Όσο δηλαδή μαχόταν τη δουλοσύνη του τόσο περισσότερο ανακάλυπτε την Ελληνοσύνη του. Γι’ αυτό και η λέξη Ρωμιός δήλωνε τον σκλαβωμένο στον Τούρκο ορθόδοξο χριστιανό, ενώ η λέξη Έλλην δήλωνε τον απελευθερωμένο από την τουρκική σκλαβιά ορθόδοξο Έλληνα. Γι’ αυτό ο Κολοκοτρώνης, όταν απευθυνόταν στα παλληκάρια του, τους φώναζε «Βρε Έλληνες!». Γι’ αυτό και στη Μάνη, που δεν γνώρισε ποτέ σκλαβιά, οι λέξεις Ρωμιός και Ρωμιοσύνη δεν ήταν εν χρήσει.Γι’ αυτό ο λαός θεώρησε τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο όχι Ρωμαίο βασιλέα, όπως το απαιτούσε η αυτοκρατορική παράδοση, αλλά Έλληνα.
Διότι ο Κωνσταντίνος δεν θέλησε να ξεφύγει από τον κίνδυνο, παρότι μπορούσε. Πήγε από τον Μυστρά στην Πόλη, για να δώσει στην Αυτοκρατορία ένα ένδοξο τέλος με τον ένδοξο θάνατό του. Λέει ένα ποντιακό τραγούδι: «Την Πόλιν όντας ώριζεν ο Έλλεν Κωνσταντίνος». Δεν είναι τυχαίο ότι από όλους τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες κανείς δεν πέρασε στο δημοτικό μας τραγούδι. Ούτε ο Νικ. Φωκάς, ούτε ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος. Μόνο ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Η νέα ιστορική φάση για τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία, που ξεκίνησε μετά την Άλωση και διεκόπη κατά τη Μεταπολίτευση, είναι το πνεύμα του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.»https://www.newsbomb.gr/
