Οι παγετώνες προστάτευαν έως σήμερα την επιφάνεια της γης από τις εκρήξεις ηφαιστείων. Καθώς η κλιματική αλλαγή προκαλεί λιώσιμο των πάγων, ο κίνδυνος να εκρήγυνται συχνότερα τα ηφαίστεια είναι ορατός.
Στην Ισλανδία έχει ξεκινήσει ένα τριετές έργο από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, με σκοπό να μελετήσει τις επιπτώσεις στα ηφαίστεια από την κλιματική αλλαγή. Αυτό που κυρίως μελετούν οι επιστήμονες είναι πώς το λιώσιμο των πάγων στους παγετώνες μπορεί να ενεργοποιεί συχνότερα τα ηφαίστεια.
Όσο και αν η συσχέτιση ενός μετεωρολόγου με τη δουλειά ενός ηφαιστειολόγου φαίνεται όχι και πολύ στενή, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.
Τα 34 ηφαίστεια της Ισλανδίας
Η Ισλανδία είναι ένα νησιωτικό έθνος που εκτείνεται στη μεσοατλαντική κορυφογραμμή, ένα όριο μεταξύ δύο πλακών του φλοιού της Γης που απομακρύνονται. Αυτό επιτρέπει σε θερμό, υγρό πέτρωμα που ονομάζεται μάγμα να αναβλύζει από τα βάθη της γης. Η Ισλανδία, μια χώρα με 34 ενεργά ηφαίστεια, τα περισσότερα κάτω από το πάγο, βρίσκεται επίσης ακριβώς κάτω από τον Αρκτικό Κύκλο, με θερμοκρασίες που ευνοούν τη δημιουργία παγετώνων.
Επιστήμονες προβλέπουν ότι οι παγετώνες θα εξαφανιστούν σε δύο αιώνες. Αυτό θα μπορούσε να αναστατώσει τα ηφαίστεια από κάτω, προκαλώντας εκρήξεις πιο συχνά, πιο βίαια ή και τα δύο. Οι επιστήμονες της Ισλανδικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας προσπαθούν να προσδιορίσουν εάν, στο μέλλον, λιγότερος πάγος θα μπορούσε να σημαίνει περισσότερη φωτιά.
Η λογική είναι η εξής: Οι παγετώνες πιέζουν τον φλοιό της Γης. Η πίεση που δημιουργούν συμπιέζει τον υποκείμενο βράχο, αυξάνοντας το σημείο τήξης του. Όταν φύγει ο πάγος, τα πετρώματα ανακάμπτουν, καθώς μειώνεται η πίεση από το βάρος του. Η γη γύρω από ορισμένα παγωμένα ηφαίστεια ανεβαίνει έως και 3 εκατοστά ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι το σημείο τήξης μειώνεται, ενισχύοντας τον σχηματισμό μάγματος. Αυτό με τη σειρά του εκρήγνυται από τα ηφαίστεια ως λάβα.
Τριπλάσιο μάγμα
Σύμφωνα με τη Δρα Μισέλ Παρκς, επικεφαλής της έρευνα, τα πρώτα γεωλογικά δεδομένα που συνέλεξε υποδηλώνουν ότι σήμερα παράγεται δύο ή τρεις φορές περισσότερο μάγμα κάτω από την Ισλανδία από ό,τι πριν από έναν αιώνα. Ενώ ο συνάδελφός της, Φρέισταϊν Σίγκμουντσον, γεωφυσικός στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας, εκτιμά ότι το νεοδημιουργημένο μάγμα μπορεί να αρχίσει να φτάνει στην επιφάνεια τις επόμενες δεκαετίες.
Το πώς θα εξελιχθεί αυτή η διαδικασία θα εξαρτηρεί από το πώς αναδιαμορφώνονται οι δεξαμενές μάγματος κάτω από τα ηφαίστεια. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, μερικά μπορεί να εκρήγνυνται συχνότερα. Άλλα, λιγότερο συχνά, αλλά πιο βίαια.
Οι παρατηρήσεις των τελευταίων χρόνων τείνουν να αποδείξουν αυτή τη θεωρία. Τα Grimsvotn και Bardarbunga, δύο ηφαίστεια στην κεντρική Ισλανδία, ήταν πιο ενεργά από το κανονικό τις τελευταίες δεκαετίες. Αντίθετα, το Katla, στο νότο, στο οποία καταγράφονταν εκρήξεις κάθε 50 χρόνια περίπου, είναι ήρεμη περισσότερο από έναν αιώνα.
Τα ευρήματα υποστηρίζουν την ιδέα ότι το λιώσιμο των πάγων διεγείρει την παραγωγή μάγματος. Υπήρξαν 30 έως 50 φορές περισσότερες ηφαιστειακές εκρήξεις μετά την υποχώρηση, πριν από περίπου 10.000 χρόνια, ενός στρώματος πάγου πάχους χιλιάδων μέτρων που έπνιξε την Ισλανδία κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων. Και μπορεί να υπήρχε πολύ περισσότερος πάγος τότε από ό,τι σήμερα, αλλά η σύνδεση με την περισσότερη ηφαιστειακή δραστηριότητα φαίνεται σαφής.
Και στην Ανταρκτική
Ανάλογες συνθήκες επικρατούν σε περιοχές όπως η Ανταρκτική, η Αλάσκα και οι Άνδεις. Περίπου 250 ηφαίστεια κρύβονται κάτω ή κοντά σε στρώματα πάγου. Και η Ανταρκτική, τουλάχιστον, μπορεί να φιλοξενεί άλλα που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί.
Η Ανταρκτική και η Αλάσκα (και, μάλιστα, η Ισλανδία) είναι αραιοκατοικημένες. Αλλά οι Άνδεις, τουλάχιστον στις παράκτιες περιοχές, δεν είναι. Και οι συνέπειες μιας ηφαιστειακής έκρηξης θα επηρεάσει τον πληθυσμό.
Σύμφωνα με έρευνα του 2020, παρόλο που μόνο 20.000 άνθρωποι κατοικούν σε ακτίνα 5 χιλιομέτρων από ένα ηφαίστειο που έχει πληγεί, 160 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων ενδέχεται να διατρέχουν κίνδυνο διαταραχών στην παροχή νερού. Αυτές συνήθως προκαλούνται από ορεινό πάγο, καθώς και από κατολισθήσεις λάσπης.
Οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να ζουν κοντά στο ηφαίστειο για να πληγούν. Όταν το Eyjafjallajökull, ένα μικρό ηφαίστειο για τα ισλανδικά δεδομένα, εξερράγη πριν από 15 χρόνια, έστειλε στην ατμόσφαιρα ένα σύννεφο τέφρας επαρκές για να προκαλέσει έξι ημέρες αεροπορικού χάους. Στα τέλη του 18ου αιώνα, το Laki, ένα άλλο ισλανδικό ηφαίστειο, εξέπεμψε τόσο πολύ διοξείδιο του θείου και τέφρα που ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι καταστροφές των καλλιεργειών που προκλήθηκαν από την πτώση της θερμοκρασίας συνέβαλαν στην πρόκληση της Γαλλικής Επανάστασης.
Και σε αυτή την περίπτωση, διαπιστώνουμε ότι η κλιματική αλλαγή δεν προκαλεί προβλήματα μόνο λόγω αύξησης της θερμοκρασίας. Μπορεί να οδηγήσει και σε μεγάλες πτώσεις θερμοκρασίας προκαλώντας επίσης καταστροφές.
• Με στοιχεία από τον Economist
